Soms lukt het niet. Natuurlijk is het niet verwonderlijk dat mijn inlevingsvermogen af en toe stilvalt, het wekt eigenlijk meer verbazing dat het zo vaak wel lukt. Maar vorige week dus niet, bij het woord coalitie stokte mijn creativiteit, alsof ik gevangen zat in een strak regeerakkoord dat ieder onafhankelijk denken in de kiem smoorde. Mijn associaties bleven hangen, ergens tussen vertrouwen en monsterverbond in.

Achteraf was dit wel jammer, want er zal zelden een woord geweest zijn waarvan de gevoelswaarde binnen een week zo veranderde. Nog machtsdronken van zijn overwinning dacht Mark Rutte de hinderlijke onderbreking van de verkiezingen zo snel mogelijk achter zich te kunnen laten, om op de oude voet verder te kunnen gaan met het redden van Nederland, zoals alleen de VVD dat in zijn ogen kan doen. Dit prikkelde mij dusdanig, dat ik vandaag een nieuwe poging waag.

Coalitie: 1) partijstelsel 2) verbond tussen politieke partijen 3) politiek blok 4) politiek samenwerkingsverband 5) unie

Machtspolitiek, gedefinieerd door één naam en twee woorden, was genoeg om de situatie te doen kantelen. Daar waar bijna twee miljoen kiezers in het stemhokje ineens geen actieve herinneringen meer hadden aan de toeslagenaffaire, de dividendbelasting of de bonnetjesaffaire en hun stem op de partij van de zittende premier uitbrachten, bleek de Tweede Kamer zich dat alles wel ineens te herinneren en realiseerden de leden zich dat zij voor even geen makke schapen hoefden te zijn.

Het uitspreken van wantrouwen was nog te veel gevraagd, maar afkeuren lukte wel. Zou de ChristenUnie toch wat spijt hebben gehad van haar enigszins coulante stemgedrag om daar in de afwijzing van Mark Rutte als toekomstige minister-president alsnog op terug te komen? En hoezo out of the blue?

Het was bijna vermakelijk om te zien hoe veel VVD-prominenten de afgelopen dagen benadrukten dat de macht in Nederland toch echt in het midden ligt en dat zij het in dat motorblok voor het zeggen moet hebben. Ze lieten niet na de morele druk op het CDA op te voeren om opnieuw toe te treden tot de coalitie, en daar waar zij andere partijen verweten zich te bemoeien met hun interne personeelszaken door Mark Rutte af te wijzen, hadden zij geen enkele moeite alvast een ministerspost voor Pieter Omtzigt te reserveren. Minister van Kwaliteitszorg Politieke Vernieuwing.

Hun grote schrikbeeld zijn de Kamerverkiezingen van 1977, die door de PvdA werden gewonnen onder de ook nu herkenbare leuze Kies de minister-president. Maar in de erop volgende formatie schoot hun leider Joop den Uyl in zijn eigen voet en belandde alsnog in de oppositiebanken.

In een rechtsstaat hebben politieke leiders een tegenmacht nodig, een onafhankelijke Tweede Kamer moet het kabinet kunnen controleren. En daar zit meteen de crux, want politiek verloopt inmiddels via strakke partijlijnen en de afgelopen jaren is vooral bij Kamerleden van regeringspartijen fractiediscipline belangrijker geworden dan kritische controle. Maar trouw boven waakzaamheid is niet genoeg, een dichtgetimmerd regeerakkoord en regelmatig coalitieoverleg moet iedere verrassing voorkomen. De leeuw, die de Tweede Kamer zou moeten zijn, is hiermee een lam geworden.

Jarenlang heb ik lessen staatsinrichting en maatschappijleer gegeven, tot vervelens toe. De scheiding der machten, de bestuurslagen van ons land, verkiezingen en het berekenen van restzetels. De rechten van de Tweede Kamer en de stappen tussen wetsvoorstel en wet. Over het algemeen was de respons van mijn leerlingen niet geweldig, politiek mocht dan wel belangrijk zijn, het dagelijkse beeld was vooral saai. Alleen bij verkiezingen kwam er enig leven in de brouwerij, omdat politici dan iets van je wilden: je stem. Daarna was het weer voor vier jaar klaar.

De leraar in mij kon dit natuurlijk niet beamen, maar diep van binnen werd ik het steeds meer met mijn leerlingen eens. Politiek was een machtsspel geworden, met onzichtbare regels en afspraken. Burgers moesten inderdaad na het stemmen hun mond houden en de oppositie stond voortdurend op informatieachterstand. De controlerende functie van het parlement, dat wat politiek spannend kan maken, werd een farce. Debatten leidden nergens toe, want de stemverhouding lag gedurende de hele regeerperiode vast.

Komt er nu dan eindelijk een nieuwe politieke cultuur? Krijgen we straks een regeerakkoord van maximaal tien A4-tjes? Wordt het verlammende coalitieoverleg afgeschaft? Of staan we straks met Prinsjesdag – tot onze enkels in bezwerende woorden als landsbelang, crisisbestrijding en transparantie – alleen maar weer te kijken naar de zoveelste nieuwe jurk van koningin Máxima?

Toegegeven, het was de meest enerverende politieke week in jaren, maar hoe recht zijn de ruggen van onze politici? Hoe snel leren zij de burger te vertrouwen? Mark Rutte gaat in ieder geval zijn stinkende best doen en woorden als een nieuw nulpunt en de temperatuur koelt weer wat af in Den Haag geven aan dat de deur nog steeds op een kier staat. Maar voor wat?

#WOT betekent Write on Thursday. Iedere donderdag publiceert alimolenaar.nl een woord waar je over mee kunt schrijven. Je kunt op ieder moment instappen.