Het lijkt wel of de Tweede Wereldoorlog voor mij steeds dichterbij komt, terwijl de afstand in jaren alleen maar groter wordt. Tientallen decennia is het gelukt de oorlog van mijn ouders ver bij mij vandaan te houden, ik was van na de oorlog en stelde alles in het werk om dat zo te houden. Makkelijk ging het niet, want in de huiskamer hing een ingelijst gedicht, aan de bovenkant geflankeerd door een pasfoto van mijn opa en aan de onderkant door de Nederlandse leeuw, met de tekst Voor God en Vaderland.

Deze opa, de vader van mijn moeder, zat in het verzet en was in januari 1945 door de Duitsers opgepakt. Op het moment van zijn arrestatie was hij al ernstig ziek en bij gebrek aan medische zorg overleed hij in de strafgevangenis te Leeuwarden. Bij mijn oma, ooms en tantes hing dezelfde foto met hetzelfde gedicht, zodat er in de familie van mijn moeder niet aan die oorlog te ontkomen was.

Thuis werd er niet veel gesproken over opa, het bleef bij kleine opmerkingen. Doorvragen naar het hele verhaal durfde ik niet, want ik was bang dat ik daarmee een wereld van verdriet zou blootleggen en dat was precies wat ik niet wilde. De pijn van de oorlog was zonder al die woorden toch wel voelbaar en ik had besloten dat ik wilde vergeten, en niet wilde herdenken.

Makkelijk ging dat niet, want mijn vader had eind 1941 twee maanden in Kamp Amersfoort gezeten. Ook dit was goed voor korte mededelingen en heldhaftige anekdotes, maar weer wilde ik niet doorvragen. Ik kan me niet herinneren in die jaren ooit een gesprek met mijn vader over zijn kampervaringen gevoerd te hebben, zelfs niet toen er aan het begin van de jaren zeventig veel aandacht kwam voor het concentratiekampsyndroom. Hij vond alle ophef over het KZ-syndroom onzin en om dat te bewijzen ging mijn vader voor het eerst in zijn leven op vakantie naar Duitsland.

Geen ~ 1) Generhande 2) Generlei 3) Grieks achtervoegsel 4) Helemaal niets 5) Hoofdtelwoord 6) Minder dan een 7) Neen 8) Negatie 9) Negatief 10) Niemand 11) Niet 12) Niet één 13) Niets 14) Onbepaald hoofdtelwoord 15) Onbepaald voornaamwoord 16) Ontkennend voornaamwoord 17) Ontkennend telwoord 18) Ontkennend voornaamwoord 19) Ontkenning 20) Telwoord

Natuurlijk heeft mijn vader mij opgevoed met een flinke portie afkeer voor alles wat Duits was. Uiteraard had hij in de oorlog vijf jaar lang gratis bijles Duits gekregen, met de woorden Übermensch en Schweinhund als hoogtepunt.  Als een Duitser je de weg vroeg, was het nog steeds een uitgestelde verzetsdaad hem de verkeerde kant op te sturen. Een groep Duitse vakantiegangers in hun kuilen op het strand werd onmiddellijk de Siegfriedlinie genoemd en de enige onvoldoende op mijn rapport, waar niet over gezeurd werd, was die vijf voor Duits. Jammer dat de Duitsers zo goed konden voetballen, want er zou geen betere Wiedergutmachung geweest zijn dan het wereldkampioenschap van 1974. Die zondagmiddag verloren wij alsnog de laatste veldslag van de oorlog, zo leek het wel.

Mijn vader is nog één keer naar Duitsland geweest, en wilde in de buurt van München het concentratiekamp Dachau bezoeken. De rillingen liepen over zijn lijf toen hij over het schone, en in de zomer droge terrein van het kamp liep en terugdacht aan de blubber in Amersfoort, aan de mist en de natte sneeuw, aan het eindeloos aftellen bij het aantreden, iedere ochtend weer. En wat hij ons in al die jaren niet goed had kunnen vertellen, vertrouwde hij eindelijk toe aan de tekstverwerker. Maar zelfs toen kon ik nog steeds geen belangstelling opbrengen.

Vorige week was Kamp Amersfoort op televisie, in een aflevering van Andere tijden. De uitzending was geheel gewijd aan het lot van 101 Russische krijgsgevangenen, die ver van huis in Amersfoort hun trieste einde vonden. Blijkbaar had ik een ander gezichtspunt nodig om door te kunnen dringen tot de werkelijkheid achter al die korte anekdotes van mijn vader, achter dat feuilleton zonder einde dat hij zijn hele leven met zich mee heeft gedragen. Na afloop van de uitzending ging ik op zoek naar zijn geprinte levensverhaal en zag voor het eerst filmbeelden en foto’s bij de woorden die ik zolang bij me vandaan heb willen houden. Op achttienjarig leeftijd heeft hij het ellendige lot van die Russische krijgsgevangenen van dichtbij meegemaakt, beschrijft dat deze mensen met mongoloïde trekken uit Oezbekistan kwamen en heeft van hen de Russische woorden voor geweer en vliegtuig geleerd. Zijn slotzin over hen spreekt boekdelen: Ze hebben ze allemaal vermoord.

Langzaam begint het tot mij door te dringen wat het met iemand doet, als er iedere ochtend weer een SS-er de slaapzaal kan binnenkomen, jouw nummer kan roepen en je vertelt dat je onmiddellijk aan de poort moet komen, om afgevoerd te worden naar Dachau of naar een werkkamp in Duitsland. Individualiteit teruggebracht tot een nummer, vrijheid ingeruild voor sadistische willekeur. Aanstaande donderdag leg ik bij de Dodenherdenking in gedachten een krans neer voor het deel van mijn vader, dat in Kamp Amersfoort is achtergebleven.

#WOT: betekent Write on Thursday. Iedere donderdag verschijnt er een woord waarover je iets kunt schrijven, vloggen of ploggen. Laat daar een link achter naar je eigen blog.