De maatschappelijke ladder was in de jaren tachtig bij maatschappijleer nog een kernbegrip. Het onderricht in de kennis van cultuur en maatschappelijk leven was terechtgekomen bij net afgestudeerde sociale wetenschappers, waardoor het vak een linkse draai kreeg en reflectie op de eigen socialisatie het voornaamste doel werd. Bewustwording van de plaats die iemand innam in de maatschappij moest de basis zijn voor verdere groei in het leven en voor ieders politieke stellingname.

Natuurlijk zijn er altijd stijgers en dalers op die maatschappelijke ladder geweest, maar in tegenstelling tot priesters en dominees weet de burgemeester zich tot op de dag van vandaag behoorlijk te handhaven; hij of zij heeft alleen de chirurg en de rechter boven zich. Leraren zitten al jaren in een vrije val. De schooldirecteur in het middelbaar onderwijs handhaaft zich tussen kolonel en chemicus nog op plaats 21, maar eerstegraads leraren zijn gezakt naar plaats 43, direct na de verpleegkundige. De mbo-docent moet het doen met positie nummer 59, vlak boven de elektricien en de directiesecretaresse.

In mijn vrije val – ik was tenslotte ook mbo-docent – ben ik in slecht gezelschap. De clown was in mijn jeugd een vriendelijk en grappig personage en sapperdeflap, het was een plezier om naar Pipo de Clown en zijn Mammaloe te kijken. Klukkluk de indiaan en Felicio de zigeuner wisten nog niet wat culturele toe-eigening was en de boeven Snuf en Snuitje hadden alleen belangstelling voor m-m-mooie p-p-parels. Plofkraken en drugshandel waren nog niet aan de orde.

Maar ook met clowns is het sindsdien bergafwaarts gegaan, met Bassie en Adriaan als kleine uitzondering. Het hielp niet dat seriemoordenaar John Wayne Gacey, veroordeeld voor de verkrachting en moord op 33 jongens en mannen, op kinderfeestjes had opgetreden als Pogo de Clown en zijn goocheltrucs gebruikte om zijn slachtoffers handboeien om te doen. De clowns in het kerstcircus waren ineens niet zo leuk meer.

De clown Pennywise uit het boek It van Stephen King deed er nog een schepje bovenop, helemaal door de verfilming ervan. Angst voor clowns werd in korte tijd officieel erkend en kreeg een eigen naam, coulrofobie. In de VS is deze angst inmiddels groter dan die voor willekeurige schietpartijen of het massaal uitvallen van elektriciteit.

Joker = 1) extra speelkaart 2) figuur in het kaartspel 3) passepartoutkaart 4) grappenmaker 5) nar

Naast de clown is ook de joker een griezel geworden. Begonnen aan het hof van middeleeuwse koningen als hofnar in een rood-groen pak, een muts met bellen en een staf, stond hij zowel onder- als bovenaan de maatschappelijke ladder. Hij mocht door iedereen beschimpt worden, maar hij was wel als enige in staat om zonder kleerscheuren de koninklijke hofhouding een spiegel voor te houden.

Misschien zouden we deze uitlaatklep nu repressieve tolerantie noemen, en het principe werkt nog steeds. Met zijn LuckyTV is Sander van de Pavert de perfecte hofnar voor Willy & Max, en onze koning en koningin mogen hem dankbaar zijn. Hij haalt de scherpe kantjes van de monarchie af, juist door geen propagandaprogramma à la Blauw Bloed te maken.

De hofnar werd een joker en in mijn jeugd kende ik hem alleen als vrolijke figuur op speelkaarten en sigarenbandjes. De stripverhalen van superheld Batman las ik niet, ik leerde De Joker als vijand van Batman pas kennen in 1966, toen een televisieserie hem als vijand van de vleermuisman introduceerde. Mijn beeld van de nar kantelde.

Sindsdien heeft Hollywood de Jolly Joker in iedere film verder omgevormd tot een moorddadige psychopaat met een valse glimlach, een litteken van mondhoeken tot oren dat ooit door Engelse bendes is geïntroduceerd en bekend staat onder de naam Glasgow smile of Chelsea grin. Zijn glimlach heeft niets vrolijks of vriendelijks meer.

Hoe vaker ik Donald Trump op de telvisie zie, des te meer dringt de vraag zich bij mij op of deze man nu een kwaadaardige clown, dan wel een narcistische joker is. Zijn kapsel heeft wel wat weg van de ragebol van Bassie en het kost me weinig moeite om hem Alles is voor Donald in de mond te leggen, eigenlijk roept hij dit wekelijks al in ontelbare varianten.

Als ik Washington DC omdoop tot Gotham City, de fictieve woonplaats van Batman, is het niet zo moeilijk Trump de rol van De Joker toe te kennen, maar het meewarig lachen om zijn leugens en schofferingen is ons inmiddels wel vergaan. De steun aan de wapenlobby, opmerkingen over gesneuvelde soldaten of zijn dodelijke aanpak van de coronacrisis kunnen zo uit het script voor de volgende batmanfilm komen.

Maar wie krijgt hierin dan de rol van Batman? Wie gaat ons verlossen van Donald Trump? Joe Biden past totaal niet in deze metafoor en misschien moet ik straks in november maar hopen dat de realiteit het soms wint van de fantasie. Want het beste argument om op Biden te stemmen is nog altijd dat je dan niet op Trump stemt.

Politici komen overigens niet voor op de beroepsprestigeschaal, acteurs wel. Ze staan met stip op de 48e plaats en hebben de mbo-docent inmiddels achter zich gelaten.

#WOT betekent Write on Thursday. Iedere donderdag publiceert alimolenaar.nl een woord waar je over mee kunt schrijven. Je kunt op ieder moment instappen.