Terwijl de gids ons wees op de mooie Moorse details van het Portugese paleis van Sintra, dwaalden mijn gedachten af. Het begrip reconquista, de herovering van het Iberische schiereiland op de Moren, was die week al een paar keer gevallen. Er waren voor Tariq Ibn Ziyad, de naamgever van Gibraltar, slechts tien jaar voor nodig geweest om Spanje en Portugal te veroveren, en ik weet nog uit de geschiedenisboekjes dat hun opmars pas in 732 bij Poitiers gestopt was, zo’n twintig jaar later. Ik dacht aan het beleg van Wenen in 1529 door de Ottomanen, het verste punt van de uitbreiding van het Ottomaanse rijk in het oosten. Datzelfde schoolboekje had het nog over mohammedanen.

Van Wenen was het maar een kleine gedachtesprong naar de Balkanroute, de stichting van een salafistische school in Rotterdam en het wapperen van de Turkse vlag op het stadhuis van diezelfde stad. Uit solidariteit met de slachtoffers van de bomaanslag op het vliegveld van Istanbul, maar toch. Mijn hoofd was op zoek naar die uitspraak over iets leren van de geschiedenis, maar de juiste formulering kon ik in het overweldigende paleis niet te pakken krijgen.

Bij aankomst in het hotel kent zo’n busreis iedere dag weer het glorieuze Wi-Fi-moment. Eindelijk weer toegang tot Whatsapp en Google. Met als zoekopdracht de woorden geschiedenis en citaten vond ik wel een goede site, maar niet direct het juiste antwoord. Ik kon kiezen uit wel veertien citaten, die soms lijnrecht tegenover elkaar stonden. De uitspraak van de Amerikaanse president Harry Truman benaderde nog het meest datgene, waar ik naar op zoek was:

Zij die de geschiedenis lezen maar niet begrijpen, zijn gedoemd hem te herhalen.

Ik realiseerde mij dat ik in Portugal terug was in de tijd van de kruistochten en de Tempeliers, de verovering van het Heilige Land in een door een pauselijke bul gerechtvaardigde oorlog tegen Moren en Seldsjoeken, kortom tegen islamieten. Een andere gids probeerde ons in een andere stad de betekenis van de Islam voor de geschiedenis en de kunst van Spanje en Portugal duidelijk te maken, en vertelde over het Rijk van de Omajjaden en het Kalifaat van Córdoba, gesticht in 929. Weer zo’n woord: kalifaat. Bij mij riep het onmiddellijk beelden op van dreiging, van onmenselijke wreedheden, mannen met baarden en versluierde vrouwen. Gewelddadige beelden uit Parijs en Brussel, maar ook uit Bagdad en Aleppo. Onschuldige slachtoffers, bloemen en brandende kaarsjes, de vlaggen halfstok.

Teveel ~ 1) Agio 2) Exces 3) Meer dan genoeg 4) Meer dan nodig is 5) Meer dan genoeg (crypt.) 6) Overbodig 7) Overcompleet 8) Overmaat 9) Overmatig 10) Overdaad 11) Overschot 12) Overvloed 13) Rest 14) Surplus

Riep dit alles mij op om de voor de hand liggende parallel te trekken met de gebeurtenissen van nu? Zijn wij over tien jaar door de Islam onder de voet gelopen? Zwijgen onze kerkklokken dan ook, net zoals deze in het Kalifaat van Córdoba moesten zwijgen? Moeten wij dan ook meer belasting betalen, zoals indertijd joden en christenen, wanneer zij zich niet wilden bekeren?

Zelfs de inkt, waarmee alle geschiedenis geschreven wordt, is louter vloeibaar vooroordeel.

De Amerikaanse schrijver Mark Twain was het dus duidelijk niet met mij eens. Natuurlijk kregen wij in Portugal de geschiedenis gepresenteerd vanuit het standpunt van de kerk en van de kruisvaarders. Natuurlijk hadden de mohammedanen het Heilige Land bezet en de christenen de toegang tot de Grafkerk ontzegt, maar passen woorden als bloeddorst en religieus fanatisme ook niet bij de kruistochten? En, misschien nog wel belangrijker, was ik niet bezig appels met peren te vergelijken? Zijn de Moren van toen vergelijkbaar met de Marokkaanse Berbers van nu, zijn de Ottomanen en de Seldsjoeken de Turken van vandaag? Het duizelde mij, dit was te veel. Daarom was ik blij met het citaat van Simon Vestdijk:

Dat de geschiedenis zich herhaalt, is vooral daarom zo leerzaam, omdat zij zich nooit op dezelfde wijze herhaalt. Men kan dus even goed beweren, dat de geschiedenis altijd weer nieuw is.

Hier kon ik wel mee verder, omdat ik mocht blijven denken aan wat er zich in het verleden allemaal heeft afgespeeld, zonder dat ik het gevoel had, tegen het noodlot in te gaan. De toekomst ligt open en kan alle kanten op; de richting hangt af van de beslissingen die politici nemen, die door ons gekozen worden. Maar toch heb ik daar in Portugal voor mijzelf een ijkpunt gekozen: als ik op zondagmorgen thuis de kerkklokken niet meer hoor, weet ik dat het bijna te laat is. Ik ben bang dat die dreiging misschien nog wel meer voortkomt uit ons eigen cultuurrelativisme, waarin wij onze joods-christelijke traditie te makkelijk voor lief nemen, dan uit de stroom migranten die naar Nederland gekomen is.

Voor moslims, voor wie Islam onderwerping aan Allah betekent, heb ik geen angst. Ik vrees hen, die ons willen onderwerpen aan hun manier van geloven en geen scheiding zien tussen kerk en staat. Die ons te vuur en te zwaard willen bekeren en er niet voor terugdeinzen met een vrachtwagen in te rijden op willekeurige slachtoffers, die onze vrijheid aan het vieren waren.

#WOT: betekent Write on Thursday. Iedere donderdag verschijnt er een woord waarover je iets kunt schrijven, vloggen of ploggen. Laat een link achter naar je eigen blog onder het woord van die week zodat iedereen mee kan lezen.

De #WOT is bedacht door Karin Ramaker. Daarna is het overgenomen door Irene van Putten, vervolgens door Hendrik-Jan de Wit en nu dus door Martha Pelkman.