Dat veel van onze spreekwoorden en gezegdes een godsdienstige achtergrond hebben werd mij vorige week weer eens heel duidelijk. Natuurlijk was er de ophef over islamitische schoolboeken, waarvan de inhoud strijdig is met onze grondwettelijke vrijheden, en daarbij voegden zich de commentaren op de baard van onze koning.

Opeens was daar kapitein Haddock, die in zijn eerste avontuur met Kuifje in de Sahara vanaf een zandheuvel een scheldkanonnade afvuurt op een bende Berber-plunderaars, omdat deze zijn fles rum hebben kapotgeschoten. Gebakken sprinkhanen en gediplomeerde komkommers kunnen als scheldwoorden nu nog steeds door de beugel, maar veel van het repertoire van de kapitein is discriminerender dan het geschminkte gezicht van de Canadese premier Trudeau op een twintig jaar oude foto.

Tussen duizend bommen en granaten en vierpootaugurken passeren heel wat volkeren, groeperingen en stammen de revue. Zoeloes, bosjesnegers, kaffers en Papoea’s, maar ook zigeuners, Basji-boezoeks, Patagoniërs, Zapoteken en Kanaken. Het is geen wonder dat één van de Berbers zijn geweer op hem richt en verzucht: Bij de baard van de profeet! … Deze keer moet en zal ik hem hebben!

Wie die profeet is, is wel duidelijk, maar waar komt deze uitdrukking eigenlijk vandaan? Ik ging op onderzoek uit en kwam terecht bij Karl May, een Duitse schrijver uit de tweede helft van de negentiende eeuw. Meer dan een half boek over Winnetou en Old Shatterhand heb ik vroeger niet gelezen, en aan de reizen van Kara Ben Nemsi door het toenmalige Turkse Rijk ben ik al helemaal niet toegekomen. En dus heb ik zijn metgezel Omar niet horen zweren bij de baard van de profeet, een westers verzinsel bij een verzonnen eed.

En meer dan ooit heb ik me verbaasd over het hoge koloniale gehalte van mijn kinderboeken en heb besloten geen enkel probleem te hebben met het vervangen van Zwarte Piet door de roetveegpiet. Sinterklaas mag van mij ook best de trein nemen, en dat hoeft geen stoomtrein te zijn.

Advocaat ~ 1) Alcoholische drank 2) Befdrager 3) Beroep 4) Drank 5) Drankje 6) Drinkbare vla met alcohol 7) Eierbrandewijn 8) Eierdrank 9) Eierlikeur 10) Getabberd persoon 11) Iemand die een ander verdedigt voor het gerecht 12) Juridisch ambtenaar 13) Juridisch deskundige 14) Jurist 15) Kakelaar 16) Kapper 17) Meester in de rechten 18) Pleitbezorger

De dag na Prinsjesdag werd advocaat Derk Wiersum vermoord, zodat ‘het feest van de democratie’ werd opgevolgd door ‘een aanslag op de rechtsstaat’. En bij al deze taalkundige hoogdraverij vroeg ik me al gauw af of de uitdrukking advocaat van de duivel toepasbaar geweest was op Wiersum. Maar nee, de kogel kwam niet van de kant van de kroongetuige, en dus was die uitdrukking in letterlijke zin hier alleen toepasbaar op Inez Weski, de advocaat van de voortvluchtige Redouan Taghi.

Waarom het zo belangrijk is in een strafproces een advocaat aan je zijde te hebben, maakte mevrouw Weski de volgende ochtend in haar reactie op klare wijze duidelijk: Ik begrijp de speculaties over de mogelijke achtergronden van de zeer tragische dood van de advocaat, maar kan slechts constateren dat daar niets over bekend is op dit moment. De geschiedenis leert dat soms volstrekt tegengestelde of niet vermoede belangen en partijen een rol blijken te hebben gespeeld in gebeurtenissen. Inderdaad, in een rechtsstaat ben je pas dader als je in een eerlijk proces veroordeeld bent.

Maar waar komt die vreemde uitdrukking advocaat van de duivel eigenlijk vandaan? Weer ging ik op onderzoek uit en ik kwam verrassend genoeg terecht bij de heiligenverklaringen in de rooms-katholieke kerk. De advocatus diaboli was eigenlijk een bevorderaar van het geloof, die toegeschreven wonderen en een onberispelijke levenswijze van kandidaat-heiligen moest toetsen met tegengestelde bewijzen. Paus Johannes Paulus II schafte in 1982 de functie af, waardoor hij zonder diepgaande toetsing in zijn ambtsperiode meer dan vijfhonderd heiligen kon toevoegen aan de katholieke kalender.

Wie de advocatus diaboli was bij de heiligverklaring van Nicolaas van Myra, een bisschop uit de derde eeuw na Christus, kon ik niet terugvinden, maar wel dat de eerste vermelding van Zwarte Piet dateert van 1836, een kwart eeuw voordat Nederland als één van de laatste landen in Europa de slavernij afschafte. Over vermeende racistische elementen in zijn strip Kuifje in Afrika zei Hergé zelf dat hij het album tekende in de Brusselse geest van de jaren dertig van de vorige eeuw, inmiddels ook alweer tachtig jaar geleden.

Ik hoop dat Zwarte Piet zijn tweede eeuwfeest niet haalt en op een kindvriendelijke wijze vervaagt tot een tijdgebonden herinnering, samen met de helden uit mijn koloniale jongensboeken. Deze heilige huisjes mogen van mij gesloopt worden, net zoals die islamitische schoolboeken passen ze niet in onze rechtsstaat.

WOT betekent Write on Thursday. Iedere donderdag verschijnt er een woord waarover je iets kunt schrijven, vloggen of ploggen. Laat bij Martha een link achter naar je eigen blog.