De foto is genomen in het zwembad aan de Zuiderzeedijk in Harlingen. Het is zomer 1941 en elf jongens, gemiddeld achttien jaar oud, kijken brutaal in de lens van een Duitse soldaat, die een foto maakt om thuis te laten wie freundlich die Holländer sind. De vrienden hadden afgesproken om, als een Duitser hen wilde fotograferen, als kleine verzetsdaad het V-teken te maken, de symbolische groet van Winston Churchill. Eén van die jongens is mijn vader, en hij lacht breeduit, terwijl hij zijn ogen een beetje dichtknijpt tegen de zon. Als je wilde, kon je een afdruk van de foto bestellen, en dat werd grif gedaan.

Mijn vader kon op dat moment niet weten wat de gevolgen van deze kleine verzetsdaad zouden zijn, voor zichzelf en later voor zijn kinderen.

In 1940 probeerde rijkscommissaris Seyss-Inquart het verwante Hollandse broedervolk nog met een fluwelen handschoen te winnen voor het nationaalsocialisme, maar nadat de Februaristaking in 1941 duidelijk had gemaakt dat Nederland zich tegen de Jodenvervolging verzette, trok hij de handschoen uit en werd een ijzeren vuist voelbaar.

Ook in Harlingen wilden de Duitsers zo snel mogelijk orde op zaken stellen, de bezetter had genoeg van de kwajongensstreken van mijn vader en zijn leeftijdsgenoten. Zij hadden Winston Churchill opgegeven voor het lidmaatschap van de NSB, de bloemist met Duitse sympathieën had op zijn winkelruit, onder de naam De-vergeet-mij-niet, het woord nooit aangetroffen. Op blinde muren werd mof en V for Victory gekalkt.

Dat najaar kwam de foto in handen van de inmiddels pro-Duitse politie en mijn vader werd opgepakt. In het wachtlokaal kwamen één voor één de andere acht binnendruppelen; in hun eentje brachten zij die nacht door in de politiecel. De volgende dag droeg de politie van Harlingen hen over aan de Sicherheitspolizei in Leeuwarden, die hen veertien dagen gevangen hield in het Huis van Bewaring. Overdag plakte mijn vader giro-enveloppen, ’s nachts lag hij op zijn bed te verkleumen tussen vier kale muren met één betralied raampje, waardoor hij kon zien of het bewolkt was of niet.

Lafheid ~ 1) Bangheid 2) Bloheid 3) Flauwiteit 4) Gebrek aan moed 5) Handeling 6) Kleinhartigheid 7) Laffe daad 8) Lafhartigheid 9) Smakeloosheid 10) Uiting 11) Weekheid 12) Zouteloosheid

Maar het werd nog erger, Kamp Amersfoort bleek het eindstation. Als gevangene 902 liep hij, begeleid door SS’ers en zoeklichten van met machinegeweren uitgeruste wachttorens, tussen het prikkeldraad door naar Block 4. Avondeten zat er die dag niet in, en dat zou in de dagen erna niet veel beter worden. Na ruim acht weken vond de bezetter dat de jongens nu wel geleerd hadden hoe ze zich moesten gedragen. Met een kaalgeschoren hoofd en vijfentwintig kilo lichter kwam mijn vader weer thuis. Maar een gedeelte van hem is altijd in dat kamp achtergebleven.

Angst heeft mijn vader altijd verstopt achter stoerheid. Jongens waren we nog op het politiebureau, zo schreef hij ooit, in een paar weken tijd waren we echte kerels geworden. En wij, zijn zoons, moesten dat ook worden, het liefst zo jong mogelijk. Een lange broek in de winter? Onzin! En zo waren mijn broers en ik de enigen die in een korte broek op het besneeuwde schoolplein liepen. Huilen? Huil maar als je moeder begraven wordt, zei hij dan. Ziekte bestond voor hem niet, hij kende alleen maar aanstellerij. De eerste Duitse woorden, die ik leerde, waren Übermensch en faules Schweinhund.

In 1978 zag ik de foto voor het eerst, in een klein boekje over de bevrijding van Harlingen, uitgegeven door het Centraal Comité 1945. Een aantal Harlinger jongelui tartte de bezetter met het V-teken van Churchill. Het kostte hen enige maanden concentratiekamp in Amersfoort, luidt het onderschrift. Een aantal, maar niet allemaal, want op de foto staan ook twee jongens, die niet meedoen. Waren zij hier te laf voor?

Kun je de roekeloze actie van mijn vader een dappere verzetsdaad noemen? Trots ben ik nooit op zijn V-teken geweest en vaak heb ik gedacht: had hij maar een andere keuze gemaakt, daar op die zeedijk. Had hij zich maar aangesloten bij dat laffe tweetal. Zijn gebaar heeft het Derde Rijk niet doen instorten, maar hing wel als een schaduw boven mijn jeugd.

Uiteindelijk heb ik, tussen de regels door, van mijn vader dan toch geleerd dat dapper zijn vaak geen keuze is, maar iets wat je gewoon overkomt. Omdat je bent wie je bent, in die fractie van een seconde, waarin iets in jou bepaalt of het vechten, vluchten of bevriezen wordt. De geschiedenis stelt dan achteraf vast of je held dan wel lafaard bent.

Voor al die anderen, die meer tijd hadden om tot een onbaatzuchtige beslissing te komen, heb ik diep respect. Ik vraag me af, wat ik zelf in zo’n situatie zou doen en prijs me gelukkig dat ik nog nooit zo’n beslissing heb hoeven nemen. Immers, wij leven in dit land nog steeds in vrede en mogen in maart weer naar de stembus.

#WOT: betekent Write on Thursday. Iedere donderdag verschijnt er een woord waarover je iets kunt schrijven, vloggen of ploggen. Laat een link achter naar je eigen blog onder het woord van die week zodat iedereen mee kan lezen.

De #WOT is bedacht door Karin Ramaker. Daarna is het overgenomen door Irene van Putten, vervolgens door Hendrik-Jan de Wit en nu dus door Martha Pelkman.